Скопска чаршија

Мирисот на ориентот во Скопје мами само странци

Старата скопска чаршија, некогаш егзотичен дел на главниот град, сега заспива во 17 часот

Катерина Богоева
Сања Наумовска

Повеќе од една деценија и Македонците и странските туристи се се' помалобројни гости во Старата скопска чаршија. Малкуте посетители, најчесто во деновите на викенд, доаѓаат да побараат некоја занаетчиска услуга или да купат нешто. Освен неколку поатрактивни локации, како што се златарската улица, Куршумли-ан, Чифте-амам и мирисот на ориентот, некогашниот центар на животот во Скопје сега е своевидно депо на продавници за чевли и чанти и на кинеска стока.

Занаетчиите од Старата скопска чаршија им се лути на Владата, на Градот Скопје и на туристичките водичи. Велат дека со години ништо не преземаат да го добие чаршијата заслуженото место на македонската туристичка карта.

„Место што нема ноќен живот, не може да опстои ниту да привлече млади луѓе, а чаршијата заспива веќе по 17 часот. Слабо осветлена и необезбедена со години, со многу малку локали што работат навечер, целосно е неатрактивна“, се жалат угостителите.

Златарот Расим Алајдин е еден од многубројните сопственици на дуќани во Старата скопска чаршија. И тој вели дека времињата се променија. „Додека некогаш луѓето што одеа во чаршија наминуваа на Бит-пазар да купат нешто, сега е обратно, по пазарењето можеби ќе прошетаат и низ чаршија“, вели Расим Алајдин.

На влезот на Бит-пазар и крај споменикот на Скендер-бег, Општина Чаир неодамна постави туристички мапи на чаршијата. Големите тријазични паноа на албански, англиски и на македонски јазик на кои се испишани сите улици и пристапите до најважните културно-историски знаменитости, на сите посетители треба да им го олеснат движењето по старото градско јадро. Целта, велат во Општината, е привлекување повеќе туристи и, конечно, спасување на чаршијата од децениската агонија на пропаѓање. Но, ни тоа не помогна.



Единствено туристите како се' уште да не се откажуваат од магијата што ја нудат старите сокаци и дуќани, од вревата што се слуша со минување по калдрмата. Според нив, Старата чаршија во Скопје е егзотика што вреди да се види и да се почувствува. Магија која ја нема во урбаните делови на Скопје, а ретко и во други градови. Речиси нема ден да не се слушне англиски јазик низ тесните сокаци.

Меѓутоа, тоа не е доволно за да се врати сјајот на скопскиот ориент. Ќе мора да се вмеша и државата ако сака повторно да заживее овој дел од градот. Министерството за култура во 2004 година почна таква акција. Се формираше Координативен одбор за ревитализација на Старата скопска чаршија. Одборот изготви Програма за обновување со план да се одвива до 2009 година. Но, речиси ништо не излезе како што беше планирано. Сите се оглушија на аргументите дека чаршијата не е само културно богатство на Македонија, туку и поширока вредност што може да се искористи за заживување на културата, стопанството и на социјалниот живот во Скопје. Така, се' остана во фиока во вид на предлог-закон за заштита на Старата скопска чаршија, чија цел беше да добие статус на споменик од посебно значење.

Конфликтот во 2001 година како да подигна нов ѕид меѓу Старата скопска чаршија и скопјаните од спротивната страна на Вардар. Недовербата се' уште е присутна, но газдите од „другата страна“ се пофлексибилни во лоцирањето на причините за замрената комуникација. Златарот Алајдин вели дека ако се забрзаше реконструкцијата на Камен мост, фреквенцијата меѓу левата и десната страна на Вардар немаше да замре.

„Станува збор за смислена и свесно пролонгирана долгогодишна реконструкција на Камен мост. Во текот на овој период, мостот, кој е единствена пешачка врска на двата дела на Скопје, во центарот беше затворен, што се одрази врз доаѓањето во чаршијата“, вели златарот Ајдини.



И скопјани се согласуваат дека се' поретко наминуваат во чаршија. Најчесто купуваат злато или им треба некоја услуга, а многу ретко шетаат меѓу многубројните културни и историски знаменитости лоцирани во Старата скопска чаршија. „Решението за повторно заживување на овој дел од градот, дефинитивно, е во заедничка акција на занаетчиите и локалната и централната власт“, вели скопјанката Оља Димовска, која ја сретнавме во прошетка низ Старата скопска чаршија.

Програмскиот директор на Музејот на Македонија Перо Јосифовски минатото лето во „Утрински весник“ ја обелодени идејата за преселба на Музејот. Денес, се' уште во одбрана на оваа идеја, вели дека Музејот има проблеми поради нефункционирањето на местото каде што е лоциран.

„Ако постои губитник од нефункционирањето на чаршијата во последните 15 години, тоа е Музејот на Македонија. Од безбедносни причини, не функционира ноќе, а тоа се рефлектира на намалениот број посетители кои доаѓаат на вечерните настани со автомобили. Целиот прв кат на Музејот е ограден со решетки“, вели Јосифовски.

Јосифовски смета оти е време да се приспособат плановите на реалноста. „Ќе има позитивни промени доколку проектите се во согласност со новата реалност во однос на територијалната големина на чаршијата, бидејќи чаршијата не е она што била некогаш. Намалена е, и урбанистички осакатена. Поради оневозможениот визуелен и физички пристап, таа се уништува сама“, вели Јосифовски.

Пристапните патишта се проблем и за Детскиот театарски центар, но проблемите на чаршијата техничкиот директор Крсте Џидров ги лоцира и во несоодветната грижа на надлежните. „Градскиот конзерваторски центар не е многу принципиелен во заштитата, која е селективна. Чаршијата се користи само во предизборни цели, никој не се занимава со нејзината содржина.

Двата објекта на Националната галерија, Даут-пашин амам и Чифте-амам, според директорката Маја Крстевска имаат задоволителна посета, која би можела и да се зголеми со поагресивна кампања. „Годинава предвидуваме пред Чифте-амамот да одржуваме дел од галериските содржини, концерти, разни други манифестации“, вели таа.

Прашавме во Министерството за внатрешни работи дали Старата скопска чаршија се смета за небезбедно место за движење, па затоа скопјани ја избегнуваат. Портпаролот Иво Котевски вели дека тешко може да се извлече таков заклучок, бидејќи во последните три години инцидентите што биле пријавувани во полициската станица Бит-пазар биле претежно од имотен карактер, како што се кражби и други видови напад врз имот. „Иако има зголемување на бројот на криминалните дела, нивната природа не е по ништо различна од случаите во другите делови на Скопје, ниту, пак, статистички се во поголем број“, вели Котевски.

Градоначалникот на Скопје Трифун Костовски смета дека заживувањето на Старата скопска чаршија е акција која треба заеднички да ја организираат повеќе државни и локални институции. Градската власт веќе започна неколку манифестации врзани за чаршијата и нејзината историја, како што се „Звуците на чаршијата“, Меѓународната ликовна колонија „Скопје“, како и манифестациите „Баскерфест“, „Скопско лето“ и „Бела ноќ“. Но, дали тоа ќе ги надвладее присутните стереотипи дека Старата скопска чаршија е место што треба да се одбегнува, останува да се види.

Проект за заживување на чаршијата

Културни настани за заживување на старата Скопска Чаршија и подигнување на еколошката свест се двата фестивала кои деновиве ќе ги анимираат скопјани.

За прв пат на Камениот мост и кејот околу Камениот мост ќе се одржи речниот фестивал „Денови на Вардар“. Со анимирање на двата брега на реката, особено Кејот, целта е да се покаже дека овој дел не треба да биде само омилена дестинација за кафе пиење, туку и место за мултиетнички, мултирелигиски и мултикултурен соживот.

„Наша главна цел, и во тоа успеавме, е да создадеме една манифестација којашто ќе биде градска, којашто ќе потекнува од градот Скопје. Ќе имаме и неколку симболички перформанси коишто ќе ја јакнат и ќе имаат критички однос кон водата, кон реката“, изјави Роберт Алаѓозовски, независен менаџер во културата.

Трето издание, пак, на манифестацијата „Звуците на Чаршијата“ повторно ќе се обиде да го врати сјајот на старата Скопска Чаршија.

Начинот да се вратат младите во некогашниот крвоток на градот и презентација и афирмација на старите занаети, организаторите, го гледаат преку културни настани, иако свесни дека тоа не може да се случи преку ноќ.

„Нашата интенција е дефинитивно да прераснеме, со самата организација и со значење на оваа манифестација, во еден фестивал којшто нема да биде два дена, ќе биде повеќе и меѓу другото, ние нема да успееме да ја заживееме Чаршијата со краткорочни фестивали, туку е потребна поголема организација“, рече Борис Момировски, директор на МКЦ.

Фестивалите „Звуците на Чаршијата“ и речниот фестивал „Денови на Вардар“, а се дел од манифестацијата „Септемвриска културна обнова“.

Градот и Општина Чаир заедно ќе го уредуваат влезот во Старата скопска чаршија, од страната на Даут пашин амам. Со проектот е предвидено да се реконструира платото и да се постават нови травертински плочки. За заштита на плочникот од несовесните возачи кои влегуваат со автомобили во Старата скопска чаршија, пак, ќе бидат поставени хидраулични столпчиња.

На заедничката средба на Градот и општинските власти на Чаир, која се одржа деновиве, предвидено е и продолжување на проектот за партерно уредување на тротоарите на Пластичарската улица и тоа на потегот до крстосницата кај касарната Илинден. Истовремено договорена е и реконструкција на тротоарите на булеварот Втора Македонско-Косовска Бригада, каде Градот целосно ќе го реконструира уличното осветлување. Општина Чаир, пак, согласно проектите на Градот за пешачки натпатници, деновиве ќе побара времено сообраќајно решение за започнување на изградба на ваков натпатник на Бит-пазар, со што ќе се реши проблемот со големиот број пешаци кои минуваат преку булеварот Крсте Мисирков кон пазарот. Градот во овој проект, покрај идејното решение, ќе се вклучи и со изградба на бетонски жардиниери и нивно хортикултурно уредување.

СОРАБОТКА ПОМЕЃУ ГРАДОТ И ОПШТИНА ЧАИР

Старата чаршија ќе се оградува

Договорено е поставување на ново осветление, нов пешачки натпатник кај Бит-пазар и донација на Чаир за Зоолошката градина

Возилата ќе мораат рикверц од чаршијата

Градските власти се договориле со градоначалникот на Општина Чаир, Изет Меџити, да почнат да го уредуваат партерниот влез во Старата скопска чаршија од страната на Даут-пашиниот амам. Плочникот, велат градските власти, од оваа страна, со години е искршен и уништен од несовесни возачи. Тие, овој влез го користеа за да ги паркираат возилата внатре во чаршијата.

- Со проектот треба да се реконструира платото и да се постават нови травертински плочки. За заштита на реконструираниот плочник од несовесните возачи, кои влегуваат со автомобили во Старата скопска чаршија, ќе бидат поставени хидраулични столпчиња - објаснуваат од Градот.На средбата на градските власти со претставници од Чаир исто така било договорено да се постави ново осветление и да се реконструираат тротоарите на булеварот Втора македонско-косовска бригада, односно улицата што поминува покрај Топаана, а продолжува кон Шуто Оризари.

- Градот целосно ќе го реконструира уличното осветление поставувајќи нови штедливи светилки на „Македонско-косовска бригада“. Ново осветление ќе биде поставено и на сите други градски улици на подрачјето на општина Чаир - соопштуваат градските власти. Активностите треба да се спроведат во наредните шест месеци.

Градот и општината, исто така, договорија да продолжи проектот за партерно уредување на тротоарите на т.н. пластичарска улица. Со проектот од 2006 година заеднички беа уредени тротоарите до првата раскрсница, а со овој проект треба да се уредат до раскрсницата кај касарната „Илинден“. По завршувањето на реконструктивните активности, Општина Чаир ќе преземе мерки проектно да го регулира паркирањето за оваа фреквентна сообраќајница.

Општина Чаир, според проектите што ги подготви Градот за пешачки натпатници, деновиве ќе побара еден ваков да се изгради и на Бит-пазар. Сметаат дека со него би се решил проблемот со големиот број пешаци кои минуваат преку булеварот „Крсте Мисирков“ кон пазарот. Градот во овој проект, велат оттаму, покрај идејното решение, ќе се вклучи и со изградба на бетонски жардиниери и нивно хортикултурно уредување.

- Пешачкиот натпатник и клучката „детелинка’ се проекти што ќе придонесат за зголемување на безбедноста, но и за подобрувањето на протокот во сообраќајот - изјавија градските власти.

Градоначалникот Меџити изразил подготвеност Општина Чаир да се вклучи во проектот за реконструкција на скопската Зоолошка градина. Тие деновиве ќе донесат одлука кое живеалиште ќе претставува донација од граѓаните на Општина Чаир.

Скопската чаршија доби заслужена заштита

Старата скопска чаршија деновиве и со закон е прогласена за културно наследство од особено значење, со што е ставена под трајна заштита на државата. Според Министерот за култура Елизабета Канчевска-Милевска, основната причина за донесување на овој закон, на кој се чекаше со години, е надминување на привремниот статус на чаршијата.
- Со Законот се спречуваат активностите во чаршијата кои може да доведат до оштетување, уништување или деградирање на спомениците и истовремено се овозможува трајно зачувување на историските, архитектонските, етнолошките и сите други вредности на чаршијата, како и нејзината историја и автентичност, вели Канческа - Милевска.

Со Законот ќе се редефинирааат и границите на Чаршијата, при што ќе се определат контактните зони што сега не постојат, ќе се обезбеди и повисок степен на индивидуализација на спомениците.
Членовите на Собранието, пак, посочија дека ова е прв закон што третира цело градско јадро кое е симболика на еден град. Од друга страна се решаваат и лошите митови за Чаршијата како локација од која се плашат граѓаните, а која вушност мозаик на култури, занаети и традиции. Инаку, Старата скопска чаршија настанала од 15 до 20 век и спаѓа во категоријата сложени чаршии од средновековен ориентален карактер.